“Token” ve “ekonomi” kelimelerinin bir kombinasyonu olan tokenomik kavramını, bir kripto paranın ekonomisini belirleyen ve onu yatırımcılar için çekici kılan tüm yönleri ifade eden bir terim şeklinde açıklayabiliriz. Yani başka bir deyişle Tokenomik kavramını, bir kripto para biriminin değerini belirleyen tüm faktörleri kapsayan bir üst kimlik olarak algılayabiliriz. Bu faktörlerden bazılarını örneklendirmemiz gerekirse, maksimum token arzı, yeni bir tokenın dolaşıma nasıl eklendiği veya dolaşımdan nasıl çıkarıldığı, token sahipleri için çeşitli teşvikler ya da projenin faydaları gibi konuları Tokenomik kavramının ögeleri olarak değerlendirebiliriz. Bunun yanı sıra, tokenomik bir kripto para projesi üzerinde temel bir araştırma yapmak için en önemli noktadır. Projenin white paperının, kurucu ekibinin, yol haritasının yanı sıra bir blockchain projesinin geleceği hakkında fikir alınabilecek en önemli noktaların başında tokenomik gelmektedir.
Tıpkı merkez bankalarının harcamaları, borç vermeyi, tasarrufu ve genel para hareketlerini kontrol edebilmek amacıyla para basması veya para politikaları uygulaması gibi Blockchain projeleri de çeşitli uygulamaları teşvik etmek veya caydırmak amacıyla tokenları için çeşitli tokenomik kurallar belirler. Ancak burada token kelimesi ile kastedilen şeyin hem coin hem de tokenlar olduğunu vurgulamakta fayda var. Bu noktada aklımıza peki coin ve token arasında ne fark var ki sorusu takılmış olabilir. Bu farkı çok basit şekliyle şu şekilde ifade edebiliriz: Coinler bağımsız ve tek başına bir blockchaine sahip olan kripto paralarken tokenlar çeşitli akıllı sözleşme platformlarında kullanılan benzersiz birer gider türüdür. Fakat geleneksel fiat para birimlerinin aksine tokenomik kurallar kodlar vasıtasıyla uygulanır. Dolayısıyla buradaki kurallar fiat para birimlerine nispeten oldukça şeffaf, güvenilir, ve değiştirilmesi zordur.
Başlıklar
Bitcoin’in Tokenomik Kuralları
Tokenomik kavramını daha iyi anlayabilmek için örnek olarak en popüler kripto para birimi olan Bitcoin’i ele alabiliriz. Bitcoin’in toplam arzı en başta 21 milyon coin olacak şekilde programlanmıştır. Ve bu bitcoinlerin oluşturulması ve dolaşıma katılması süreci madencilik denilen işlemler vasıtasıyla gerçekleşmektedir. Madencilik işlemleri ile mining yapan madencilere her 10 dakikada bir yeni bir blok çıkarıldığında ödül olarak bitcoin verilir. Blok sübvansiyonu olarak da adlandırılan ödül her 210.000 blokta bir yarıya indirilir. Bitcoin ağında ilk bloğun, yani “Genesis Bloğun” oluşturulduğu 3 Ocak 2009 tarihinden bugüne dek blok sübvansiyonu 50 BTC’den 25’e, 12.5’e ve son olarak 6.25’ e olmak üzere tam üç kez yarıya inmiştir. Bahsettiğimiz kuraldan yola çıkarsak her 10 dakikada bir bir blok üretildiğinden, bir yıldaki toplam dakika sayısını 10’a bölüp 6.25 ile çarparak 2022 yılında madencilik faaliyetleri ile totalde 385.000 bitcoin çıkarılacağını rahatlıkla hesaplayabiliriz.
Buna ilaveten, Bitcoin tokenomik kuralları madencilerin yeni bir işlem doğruladıkları zaman aldıkları işlem ücretlerinin tasarımını da kapsamaktadır. Ve bu ücret de işlem boyutu ve ağ tıkanıklığı ile doğru orantılı bir biçimde artacak şekilde tasarlanmıştır. Bu yöntem sayesinde spam işlemlerinin önüne geçilir ve blok sübvansiyonlarının azalması durumunda dahi madenciler işlem doğrulamaya devam etmeye teşvik edilmiş olur. Dolayısıyla burdan yola çıkarak bitcoin tokenomisinin şeffaf ve tahmin edilebilir bir yapıya sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Tokenomik Nasıl Çalışır?
Tokenomik kavramının esas olarak bir kripto para biriminin, tasarımcıları tarafından oluşturulan ekonomik yapısını ifade eden bir kavram olduğundan bahsetmiştik. Tıpkı fiat para birimlerinde de olduğu gibi kripto para birimlerinin de kendilerine özgü bir ekonomik yapısı mevcuttur. Herhangi bir kripto para biriminin ekonomik yapısını belirleyen şey ise yatırımcıları bir coin veya token almaya teşvik eden unsurlardır. İşte bu noktada tokenominin bir kripto para üzerindeki iki temel etkisinden söz edebiliriz: Token’ın nasıl dağıtılacağını belirleyen teşvikler ve talebi etkileyen tokenların faydası. Dolayısıyla burdan yola çıkarak arz ve talebin fiyat üzerinde çok ciddi bir etkisi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu bağlamda teşvikleri doğru bir biçimde alan projelerin değerlerinin artması çok muhtemeldir. Bu noktada dilerseniz gelin bir kripto tokenın değerini etkileyebilecek faktörleri daha detaylı bir biçimde inceleyelim.
-
Madencilik ve Staking ( Mining and Staking )
Bir kripto tokenın değerinin belirleyen en önemli faktörlerin başında tokenın dağıtılma şekli gelmektedir. Ethereum ve Bitcoin gibi temel katman blok zincirler için bilgisayar ağının işlemleri doğrulamasını sağlayan en temel teşvik madenciliktir. Bu noktada bilgi işlem gücünü kullanarak blog doğrulama işlemi yapanlara ödül olarak yeni tokenler verilir. Staking durumu ise benzer bir görevi yerine getiren kullanıcıları ödüllendirir. Fakat madenciliğin aksine bu ödüllendirme işlemini bir miktar coini akıllı kontratlarda kilitlemek suretiyle yapar.
-
Getiriler ( Yields )
Merkeziyetsiz finans platformları, insanları token satın almaya ve satmaya teşvik etmek amacıyla yüksek getiri sunarlar. Tokenlar merkezi olmayan borsalar ve likidite havuzlarında tutulur ve yeni token şeklinde ödenir.
- Token Yakma ( Token Burns )
Bazı blok zincirler veya protokoller dolaşımdaki token arzını azaltmak, enflasyonu önlemek gibi çeşitli amaçlar için tokenlarını yakar yani diğer bir deyişle dolaşımdan kalıcı olarak kaldırır. Temel arz talep yasası gereğince bir tokenın dolaşımdaki miktarı azaldıkça kıtlaşacağından fiyatı yükselecektir. Hatta bu hedef doğrultusunda Ethereum da çok yakın bir tarihte, Ağustos 2021’de, madencilere göndermek yerine işlem ücreti olarak gönderilen tokenlerin bir kısmını yakmaya başladı.
-
Sınırlı ve Sınırsız Tedarik ( Limited and Unlimited Supply )
Tokenomik bir tokenın dolaşımdaki maksimum arzını belirler. Buna örnek olarak yazımızın başında da bahsettiğimiz Bitcoin’i gösterebiliriz. Bitcoin tokenomik kurallarına göre 21 milyon coinden fazla miktar asla üretilemeyecektir. Buna karşın Ethereum’un böyle bir üst sınırı yoktur.
-
Token Tahsisleri ve Hak Kazanma Dönemleri ( Token Allocations and Vesting Periods )
Bazı kripto projeleri tokenların ayrıntılı bir dağılımını oluşturur. Çoğunlukla risk kapitalistleri veya geliştiricileri için belirli sayıda jeton ayrılır fakat buradaki püf nokta bu jetonları yalnızca belirli bir süre sonra satabilmeleridir. Bunun doğal olarak dolaşımdaki coinin belirli bir zaman dilimindeki arzı üzerinde etkisi vardır. Dolayısıyla proje ekibi, tokenların dolaşımdaki arza ve tokenın fiyatına mümkün olan en az seviyede etki edecek bir sistem uygulayacaktır.
Tokenominin Faydaları Nelerdir?
Tokenominin sağladığı en büyük avantajlardan biri olarak, coinlerin kendi ağlarında nasıl çalıştığına dair eksiksiz bir analiz sağlaması olarak gösterilebilir. Örneğin, bir ICO’nun hüküm ve koşulları, ihraççı tarafından bir miktar coinin geri alınacağını gösteriyorsa, bu, tokenın fiyatı üzerinde güçlü bir etkiye sahip olabilir.
Bununla birlikte, herhangi bir ekonominin incelenebilmesi için önce uygun bir coin modelinin oluşturulması gerektiğine dikkat edilmelidir. Bu aynı zamanda, tokenomiklerin blockchain teknolojisini kullanacak yeni bir ürün veya hizmet için ilgili bir iş planı veya konsepti tasarlamaktan daha öncelikli olmaması gerektiği anlamına da gelmektedir.
Tokenominin Dezavantajları Nelerdir?
Tokenominin sağladığı birçok faydanın yanı sıra bazı dezavantajları da olduğu unutulmamalıdır. Bu dezavantajlardan en önde geleni piyasa hakkında varsayımlarda bulunması olarak gösterilebilir. Elbette bu durumun dezavantaj kapsamında değerlendirilmesi varsayım yapmak için yeterli veri olmama durumunda geçerlidir. Diğer bir deyişle token ağı veya hedef pazar ile ilgili eksik veya yanlış bilgilere dayanarak yapılan bir tokenomik çalışmanın yanlış sonuçlar üretme ihtimali çok yüksektir. Kripto para piyasası yeterince büyük değilse veya coinler güçlü bir likiditeye sahip değilse, karlılık beklenenden daha düşük bir seviyede gerçekleşebilir.
Sonuç olarak bu yazımızda tokenomik kavramından, nasıl çalıştığından, bazı avantajlarından ve dezavantajlarından söz etmiş olduk. Elbette tokenomik bir kripto para biriminin değerini belirleyen tüm ölçütleri ifade etmesi açısından son derece önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Umarız biz de yazımızla bu kavramı aklınızda daha somut bir noktaya taşımanıza yardımcı olabilmişizdir.
Kaynak:
“Kripto Kredi Firması Nexo, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Faaliyetlerini Durduracak” başlıklı haberimizi okumak için buraya tıklayabilirsiniz.