Merkez Bankası Dijital Parası (CBDC), Türkiye’nin ekonomik dijitalleşme hedeflerine yönelik önemli bir adım olarak karşımıza çıkıyor. Bu yazıda, CBDC’nin ne olduğu, sunduğu fırsatlar, Türk lirasının dijital biçimi olarak nasıl tasarlandığı ve CBDC’nin ekonomik etkileri gibi önemli konular ele alınacak.
Başlıklar
Merkez Bankası Dijital Parası Nedir?
Günümüzde, merkez bankalarının halka sunduğu banknotlar, çeşitli fiziksel materyallerden üretilmekte ancak dijital ekonomik faaliyetlerde sınırlı işlevsellik göstermektedir. Konvansiyonel banknotlar, dijital ortamlarda değişim aracı olma yeteneğini kaybederken, dijital ortamlarda kullanılabilirliği artırmak amacıyla merkez bankaları araştırma ve geliştirme projeleri yürütmektedir.
Merkez bankalarının dijitalleşme çabaları, özellikle toptan ve perakende ödemeler alanında elektronikleşme süreçlerini içermekte ve bu, CBDC (Merkez Bankası Dijital Parası) gibi inovatif çözümlerle zirveye ulaşmaktadır. Dijitalleşme, ödemelerde toptan ve perakende ayrımını ortadan kaldırarak alternatif bir mimari sunabilir.
CBDC, egemen bir ülkenin parasının dijital biçimi olarak tanımlanabilir. Kripto varlıklarla karıştırılabilse de, dijital para, ülke parasının dijital bir temsili olarak öne çıkar. Yasal bir dayanağa sahip, millî egemenliği temsil eden ve toplumsal uzlaşının bir yansıması olan dijital para, kripto varlıklardan farklıdır.
Örneğin, dijital Türk lirası, Türk lirasının dijital bir biçimidir ve mevcut para formundaki Türk lirasının dijital yansımasıdır. TCMB, 1998’den beri yürüttüğü çalışmalarla ekonomik dijitalleşmenin öncüsü olmuş ve dijital para konusunda önemli adımlar atmıştır. Elektronik paralardan ayrışan dijital para, ödemelerin dijitalleşmesine odaklanarak ekonomiye katkıda bulunmayı hedefler.
Dijital Türk lirasının tasarımı, teknolojik potansiyeli göz önünde bulundururken, pandemi sonrası hızla dijitalleşen ekonomik faaliyetlere uyum sağlama kapasitesini de içerir. Finansal kapsayıcılığı artırmak, kesintisiz ödemeleri desteklemek ve programlanabilir ödemeler altyapısını güçlendirmek gibi avantajlar, dijital Türk lirasının ekonomiye sağlayacağı katkıları öngörür.
Bu bağlamda, dijital para, ekonomik ve hukuki çerçeveleriyle kripto varlıklardan ayrılır. Dijital para, ulusal para biriminin dijital bir yansıması olarak ekonomik dönüşümü desteklerken, kripto varlıklar daha geniş bir perspektifte ele alınmalıdır. Dijital para, toplumsal kabul ve hukuki güvence ile desteklenirse, finansal sistemde önemli bir yer edinebilir ve ekonomik büyümeye olumlu katkılarda bulunabilir.
Dijital Paranın Getireceği Fırsatlar: Ekonomik Dönüşüm ve İnovasyonun Yol Haritası
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), dijital para çalışmalarına ülkedeki finansal dinamikler ve küresel gelişmeleri dikkate alarak etkin bir çözüm arayışı perspektifiyle başlamıştır. Dijital para araştırmaları ve çalışmaları, ülkelerin stratejik hedeflerine uygun olarak şekillenmekte ve bu çalışmaların yürütülmesi, ülkelerin siyasi, coğrafi ve sosyoekonomik koşullarından etkilenmektedir.
Merkez Bankası Dijital Parası çalışmalarında öne çıkan ülkeler, bu çabalarıyla bankacılık altyapısını olgunlaştırmayı ve finansal kapsayıcılığı artırmayı hedeflemektedir. Bu çerçevede, nakit kullanımını azaltma, ödeme sistemlerinde hakimiyet ve stratejik özerklik gibi faktörler de motivasyonları arasında yer almaktadır. Ayrıca, dijital para sadece perakende ödemelerde değil, aynı zamanda finansal kuruluşların kullanımına açılarak toptan ödemelerde de çeşitli kavram ispatları ve pilot çalışmalarla araştırılmaktadır.
G20 toplantıları çerçevesinde ortaya konulan “sınır ötesi ödemelerin verimini artırma” hedefi, Bank for International Settlements (BIS) tarafından yönlendirilen çeşitli projelerle desteklenmektedir. TCMB, bu kapsamda dijital para transferini hedefleyen uluslararası projelerde yer almaktadır.
TCMB, günümüzde internet ortamının yeni bir değer paylaşım ortamına evrildiğini gözlemlemektedir. Dijital paranın tedavüle girmesiyle birlikte, orta ve uzun vadede aşağıda belirtilen fırsatları oluşturabileceği değerlendirilmektedir.
1. Finansal Teknolojiler Ekosistemi: TCMB, dijital parayı Türkiye’deki hızlı gelişen finansal teknolojiler ekosisteminin önemli bir parçası olarak görmektedir. Dijital Türk Lirası, mevcut ve geliştirilecek finansal teknoloji platformları ile bütünleştirilerek Türkiye’deki finansal teknolojiler ekosisteminin büyümesine katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bu, finansal hizmetler sektöründeki verimliliği artırmanın yanı sıra potansiyel büyümeye de ek katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
2. Finans Teknolojileri Merkezi: Dünya genelinde, yeni nesil finansal teknolojilerin hala olgunlaşma sürecinde olduğu gözlemlenmektedir. Dijital para, gündelik hayata daha olgun ve verimli bir şekilde entegre olacak yeni nesil teknolojilere olanak tanıyabilir. Bu durum, Türkiye’nin küresel finansal teknolojiler merkezi olma rekabetinde göreli bir üstünlük kazanma potansiyeli sunmaktadır.
3. Sürekli ve Anlık Finansal Veri: Merkez Bankası Dijital Parasının kullanımı, veri analizi süreçlerine katkıda bulunarak karar alma süreçlerinde etkinliği artırabilir. Kriptoloji, yapay zeka ve makine öğrenmesi tabanlı çözümler, veri odaklı yaklaşımları destekleyerek sürekli ve anlık finansal verinin kullanımını güçlendirebilir. Bu, finansal verilerin ve analitik yöntemlerin çeşitlenmesine ve inovasyonun önündeki engellerin kaldırılmasına olanak tanıyabilir.
4. Akıllı Ödemeler: Merkez Bankası Dijital Parasının hayata geçmesiyle birlikte, para üzerinde veya ödeme sistemlerinde yeni kavramlar ve yenilikler ortaya çıkabilir. Koşul kontrolleri, akan ödemeler, nesnelerin ekonomisi ve görünmez ödemeler gibi akıllı ödeme kavramları, ödeme akışlarını verimli ve kullanıcı dostu hale getirebilir. Bu, ekonomik birimlerin ihtiyaçlarını karşılamada etkin ve maliyet avantajlı çözümler sunabilir.
5. Çevrimdışı Ödemeler: Merkez Bankası Dijital Parasının çevrimdışı ve temassız dijital ödeme alternatifleri sunması hedeflenmektedir. Çevrimdışı ödemeler, Türkiye’de ve dünya genelinde önemli bir konu olarak ele alınmakta ve bu alandaki hizmetlerin geliştirilmesi üzerine çalışmalar sürdürülmektedir. TCMB, çevrimdışı ödemelerin dijitalleşmesinin, tüm kullanıcılara talep anında arz edilmesi gereken bir hizmet olduğunu değerlendirmektedir.
6. Afet Dayanıklı Dijital Ödemeler: Merkez Bankası Dijital Parası Projesi, her türlü afet durumunda paraya erişimin ve ödemelerin kesintisizliğini sağlamayı hedeflemektedir. TCMB, çevrimiçi ve çevrimdışı olmak üzere dijital paranın farklı kullanım senaryoları üzerine çalışmalar yaparak, olası afet durumlarında paranın kesintisiz dolaşım süreçlerini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.
7. Paranın Daha İşlevsel Bir Formu: Merkez Bankası Dijital Parasınıın biçiminin değişmesi, dünya genelinde dijital paralar arasında işlevsel farklılıkların ortaya çıkmasına neden olabilir. Türkiye, dijital Türk Lirası aracılığıyla ülke parasını daha işlevsel hale getirme fırsatına sahiptir. Bu da ekonomik büyümeyi destekleyebilecek bir avantaj olarak değerlendirilmektedir.
8. Egemen Dijitalleşme Kapasitesi: Merkez Bankası Dijital Parası, Türkiye’nin ekonomik faaliyetlerini dijitalleştirmesi için bir temel oluşturabilir. Küresel ölçekte dijitalleşme sürecinin etkisiyle ortaya çıkacak yeni standartlara uyum sağlama konusunda egemen bir dijitalleşme kapasitesi oluşturabilir. Bu da Türkiye’ye küresel ölçekte bir fırsat sunma potansiyeline işaret etmektedir.
Merkez Bankası Dijital Parasının getireceği bu fırsatlar, TCMB’nin dijital para projelerini sürdürme motivasyonunu ve hedeflerini açıkça ortaya koymaktadır. Dijital Türk Lirası’nın hayata geçirilmesiyle birlikte, finansal teknolojiler, veri analizi, akıllı ödemeler ve çevrimdışı ödemeler gibi alanlarda yaşanacak inovasyonlar, Türkiye’nin ekonomik dönüşümüne önemli katkılarda bulunabilir.
Bir sonraki yazımda görüşmek üzere…
“Blockchain Dünyasına Giriş: Blockchain Temel Kavramları ve Tarihçesi” adlı yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.